Enflasyonla Nasıl Mücadele Edilmeli ?: 2022

Merhaba, 

Enflasyonla Nasıl Mücadele Edilmeli ?

 

Bu yazı Jayati Ghosh’un 25.07.2022 tarihindeki “Dealing with inflation, really” yazısının türkçe özetidir. Küçük eklemeler yaptım.

 

Enflasyonun Nedeni İşçiler mi?

Son enflasyonist dalga, hükümetlerin olaya bakış açısını ve daha aleni bir ifadeyle ana akım ekonomistlerin olaya bakış açısını oldukca net gösterdi.  Ekonomistlerden çoğunun(dolayısıyla siyaset yapıcıların) enflasyonun aşırı gevşek para politikasından kaynaklandığı dolayısıyla merkez bankalarının para arzını kısıtlaması ve ürem oranlarını yükseltmesi gerektiği fikrine nasıl bağlı olduklarını görüyoruz. Bu görüş; JK Galbraith’in ‘geleneksel görüş (conventional wisdom)’ dediği şey halini aldı.

Bu hatalı bir görüş. Enflasyonun nedenleri, bağlama ve zamana gore değişim izah edebilir.  Sıkı para politikası, durgunluk ve işsizlik yaratma riski taşıyan ve işçilere fiyat artışlarından daha fazla zarar veren  bir araçtır. Daha da kötüsü ise enflasyonun sebepleri başka bir yerdeyse,  aşırı talebi azaltmak sorunu çözmeyecektir.

Bu gerçekler, ana akım iktisatın tartışmalarında  unutulmuş görünüyor. Ünlü ekonomist Olivier Blanchard bile bir twitter bilgiselinde, enflasyonu kontrol etmenin tek yolunun işsizliği çoğaltmak bulunduğunu öne sürdü. Problem ise, işçilerin bunu anlamalarını ve kabul etmelerini sağlamaktı.

Olivier Blanchard’ın twitter bilgiseli

One thought about inflation fighting.

1. When inflation comes from overheating, convincing workers that the economy needs to slow down, and that unemployment has to increase to control inflation, is hard but at least the logic can be explained.

2. When inflation comes from an increase in commodity and energy prices, convincing workers that unemployment özgü to increase to control inflation, is even harder. ‘Why should I lose my job because Putin invaded Ukraine?’

3. This makes the job and the communication strategy of central banks very hard indeed.

Bu görüş, son yirmi yılda kavramsal ve ampirik olarak etkili bir şekilde reddedilen “enflasyonu test etmek için işsizliğin artması gerektiği” şeklindeki son aşama sorunlu bir iddiadır. Fiyat artışlarının itici gücünün, işsizlik tarafınca yeterince “disiplin edilmedikleri” için “aşırı talep” yaratan veya daha yüksek ücret istek eden işçiler olmadığını, aksine emtia piyasalarında finansal spekülasyonlarla beraber kârlarına kâr katan işletmeler bulunduğunu düşünün.

Özellikle küresel piyasalarda ve gelişmiş ekonomilerde durumun bu halde olduğuna inanmak için nedenlerimiz var. (Birçok düşük ve orta gelirli ülkede, enflasyonun sebepleri daha karmaşıktır ve sıklıkla küresel fiyatlar nedeniyle ithal edilen enflasyon ve para biriminin kıymet kaybetmesi nedenli enflasyon şeklinde maliyet itişli faktörlerden meydana gelmektedir.)

 

Kurum Kârları

Enflasyonla Nasıl Mücadele Edilmeli

Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde, Ekonomi Politikaları Enstitüsü( Economic Policy Institute), artan şirket karlarının enflasyona ciddi bir şekilde katkıda olduğunu göstermiştir. 2020’nin ikinci çeyreğinden 2021’in son çeyreğine kadar, firma kârları genel enflasyonun yüzde 54‘ünden mesuldür – önceki kırk yılda (1979-2019) açıkladıkları oranın oldukça üstündedir.

Emek dışı girdi maliyetlerinin –  ünlü “tedarik zinciri sorunları“nın katkısı, önceki dönemdeki yüzde 27‘ye kıyasla yüzde 38‘dir.

 

amerikada ücretler

 

Buna mukabil, önceki kırk yılda yüzde 62 olan ünite işgücü maliyetleri bu kısa dönemde (2020-2021) enflasyonun yüzde 8′inden daha azından mesuldür. Son devre enflasyon sebebiyle, federal asgari ücretin reel kıymeti  66 yılın en düşük noktasındadır!

Şirketlerin kar marjlarını artırma gücü, artan gecikmiş talepten kaynaklanabilir. ABD yönetimlerinin oldukca büyük mali teşvikleri göz önüne alındığında, pandemi sırasında fazla masraf yapamayan hanelerden gelen bastırılmış istek(pent -up demand) müessir olabilir.

Ancak sanayide artan yoğunlaşma ve tekel gücü oldukca daha büyük bir rol oynamaktadır. Büyük seviyede artan firma karları en çok enerji, gıda ve deva sektörlerinde görüldü. Ukrayna’daki savaştan kaynaklanan arz kıtlığı ise bunun bahanesi oldu.

 

 

Güçlü Gösterge

Roosevelt Enstitüsü tarafından meydana getirilen inceleme, 2021’de Amerika’deki firmaların kâr marjlarını(mark-up) ve kârlarını 1955’ten bu yana en süratli senelik hızda artırdıklarını gösteriyor. Araştırmacılar, pandemi öncesi kâr marjı artışlarının 2021’deki kâr marjı artışlarının kuvvetli bir tahmincisi bulunduğunu ve bununla piyasa gücünün(market power) enflasyonu belirlemede mühim bir gösterge haline geldiğini gösteriyorlar.

markup artışı ABD

Mevcut gıda krizine ilişik halkoyu algısı tamamen savaşla alakalı arz şoklarıyla alakalı olsa da, şirketlerin mark-up davranışının daha önemli olduğu kanıtlanmıştır. Tahıl ticareti icra eden başlıca tarım işletmeleri, Ocak-Mart 2022’de kârlılıklarında ciddi artışlar yaşadılar. Fiyatlarını sorgulanmadan yükselttiler – şundan dolayı hepimiz bunun harp kaynaklı kıtlıkların kararı olduğunu kabullenmişti.

Buğday vadeli işlemlerinde olduğu benzer biçimde finansal spekülasyonlar spot piyasalarda bile tutarları yukarı çekti ve buğday fiyatlarındaki spottaki son düşüş benzer şekilde vadeli işlem sözleşmelerindeki değişiklikleri yansıtıyor.

Bu artan spekülatif faaliyet, finansal yatırımcıların (bilhassa yatırım fonlarının) emtia piyasalarındaki faaliyetlerini izleyen Agarwal, Lei Win ve Gibbs tarafınca yapılan mühim çalışmalarla doğrulanmaktadır. Örneğin, “Paris öğütme buğday pazarında, Avrupa için bir kriter olan spekülatörlerin alım tarafı(buy) buğday vadeli muamele sözleşmelerindeki payının Mayıs 2018’de yüzde 23’den  Nisan 2022’de yüzde 72’ye yükseldiğini” buldular. Benzer şekilde, Mayıs 2022’de, spekülatörlerin uzun pozisyonları , Hard Red Winter ve Soft Red Winter buğday çeşitleri için tüm pozisyonların yüzde 50’sinden fazlasını oluşturuyordu.

 

 

Düzenleyici Kurumlar ve Stratejik Fiyat Kontrolleri

stratejik fiyat kontrolleri

Son zamanlarda farklı ülkelerde değişik düzeylerde  enflasyona dönüşen küresel fiyat artışları bu tür faktörler tarafınca yönlendiriliyorsa, politika tepkisi klasik para politikasından oldukca değişik olmalıdır. Bunun yerine, tekel enerjisini ve finansal spekülasyonları frenlemek için düzenleyici politikalara odaklanmalıdır. Fazla kârların vergilendirilmesi gelecekte bu tür davranışlar için caydırıcı olabilir, sadece Isabella Weber‘in belirttiği şeklinde, stratejik emtia fiyatlarını test etmeye yönelik muayyen eylemlerin de mühim rolü vardır. Bu tür politikaları kifayetsiz bulanlar ve tepeden bakanlar, hem tarihten hem de ülke deneyimlerinden habersiz görünüyorlar.

Enflasyonun sebepleri ve enflasyona tepkiler üzerine yaratıcı/mantıksal düşüncenin kıtlığı, iktisat disiplininin geldiği kötü noktayı yansıtıyor. Ekonomik ve politik olarak ciddi sonuçları olması ise kaçınılmazdır.

Çeviren : VeriDelisi

 

 

Yorumlarınızı esirgemeyin lütfen 🙂

İçeriğimize oy verin

Yorum yapın