Merhaba,
İspanyanın meşhur ekonomistlerinden JUAN TORRES LÓPEZ‘in son yazısını ispanyolcadan türkçeye çevirdik. Sayın LÓPEZ’e yazısını çevirmemize izin verdiği için teşekkür ediyoruz.
Kâr elde etmek için açlık yaratmak !
Bu bir kabahat !
Bu yazının başlığı aşırı abartılmış, gerçekci olmayan hatta haber sitelerinin yaptığı fake haberlerin başlığına benzer görünebilir. Fakat bu başlığın gerçek olduğunu aşağıdaki yazıda okuyacaksınız. Bildiğiniz üzre son dönemde ham madde ve gıda fiyatlarında inanılmaz bir artış var ve bu artış organik olarak hem fakirliği artırıyor bununla birlikte milyonlarca insanı açlığa mahkum ediyor. Ukrayna ve Rusya’nın temel besin maddelerinde 2 büyük ihracatçı bulunduğunu ve ortaya çıkan harp sebebiyle fiyatlarının arttığı sürekli olarak duyuyoruz.
Bu savaş sebebiyle gıda fiyatlarının yakın tarihin en yüksek seviyelerine eriştiği doğrudur fakat bu artışın ancak minik bir kısmını cenk veya bu besin maddelerinde arz sıkıntısı yaratmaktadır.
FAO (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) tarafınca yayınlanan gıda fiyat endeksi
2004’te 65,6,
2011’de 131,9,
2021’de 125,7,
Şubat 2022’de 140,7 ve
geçen Ağustos’ta 138 idi (veriler burada).
Verilere nazaran, yalnızca Mart 2020 ile Şubat 2022 arasında bitkisel yağlar dünya çapında ortalama %136,1 arttı; şeker %61.8; tahıllar %47.7; süt ürünleri %39… ve temel tüketim sepetini oluşturanlar ortalama %47.8 arttı.
Bu veriler ışığında, gıda fiyatlarındaki baş döndürücü artışın sebebinin sadece cenk olmadığı açıktır.
Bu artışlar harp öncesinde başladı.
Fiyatlardaki artışın piyasalardaki arz eksikliğinin bir kararı olduğu da doğru değildir. Az ilkin de belirttiğim şeklinde, tahıl tutarları son yıllarda fırladı ve buna karşın tahıl üretimi azalmadı aksine arttı.
FAO, 2022’de dünya tahıl üretiminin yaklaşık 2,774 milyon ton olacağını ve 2021’dekinden yalnızca 38,9 milyon ton daha az olacağını tahmin ediyor. Ve dünya rezervleri de mühim ölçüde azalmadı (veriler).
Bu veriler ışığında, besin fiyatlarındaki baş döndürücü artışın nedeninin ancak piyasalardaki arz ve istek arasındaki uyumsuzluk olmadığı açıktır.
Dünya çapında besin fiyatlarında gerçekte neler bulunduğunu bilmek için, son yıllarda hammadde ve gıda pazarlarının nasıl işlediğini ve bilhassa bu pazarlarda iki ana türde işlemin yürütüldüğünü bilmek gerekir : riskten korunma(hedging) işlemleri ve tamamen spekülatif işlemler.
Riskten korunma(hedging) işlemleri
Riskten korunma işlemleri, future,forwardve opsiyon sözleşmeleri yardımıyla; ileriki bir tarihte teslimi kaydıyla herhangi bir malın vadesi, miktarı ve fiyatının bugünden belirlenip vadeye bağlanması işlemidir. Dünyanın dört bir tarafındaki çiftçiler ve genel hatlarıyla, üretime başladıktan çok sonrasında satılan bütün malların üreticileri için son derece değerli bir araçtır. Onlar yardımıyla üreticiler alacakları fiyatlar mevzusunda korunma sağlarlar ve ellerine geçecek parayı şimdiden garantilerler.
Spekülatif işlemler
Spekülatif işlemler ise, bu piyasalarda bankalar, yatırım veya emeklilik fonları tarafınca, yalnızca malların fiyatında olup biten değişiklikten istifade etmek amacıyla gerçekleştirilen işlemlerdir. Bu pazarlarda vurgunculuk icra eden büyük yatırım fonlarından Teucrium’un CEO’su geçtiğimiz günlerde şunları yazdı: “Dünya gıda fiyatları geçen sene hemen hemen %33 arttı. Gıda enflasyonu küresel ekonomiyi negatif etkilemekle tehdit ederken, bilgili yatırımcılar potansiyel olarak fiyatlardaki artış eğiliminden yararlanabilir” (burada). Ve öteki birçok yatırım fonunun, hepsi olmasa da, gıda fiyatları yükselirken kâr elde etmek için (mesela burada) gıda fiyatlarıyla bağlantılı sözleşmelere yatırım yaptığı görülmektedir.
Bu spekülatif yatırımlarla ilgili sorun çok açık. Bu, fiyatlardaki artışın nedeni olan, onlara yapılan yatırımlarla alakalı olmayan, fiyatların yükselmesine yada düşmesine (daha önce yapılma olan bahse uygun olarak) neden olan alım yada satım işlemleridir . Bu yatırım fonları piyasaya hakim olduğundan fiyatların yönüne karar verme gücüne sahiptirler.
2007 ve 2008 yıllarında yaşanmış olan krizlerden sonrasında bu olguyu oldukça net gördük. Büyük yatırım fonları, spekülatif nitelikte kitlesel alımlar yaparak, besin fiyatlarında milyonlarca insanın yetersiz beslenmesine yada ölümüne yol açan büyük artışa niçin oldu. Bu tür spekülatif operasyonun yol açtığı zarar o kadar büyük ve aşikar ki, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği hükümetleri bu tarz şeyleri tatil etmek için önlem alacaklarını açıkladılar. Ancak finansal sermaye, bilhassa Avrupa’da, kısa sürede veya daha büyük ölçüde bu kararların alınmasını engelledi.
Covid-19 krizi , arz sıkıntısına yol açtığında ve ondan sonra Rusya Ukrayna’yı işgal ettiğinde, spekülatörler bu durumlardan faydalandılar (krizi fırsata çevirdiler) ve temel gıda fiyatlarının piyasalardaki reel dengesizliklere mukabil gelenden oldukça daha çok yükselmesine neden oldular.
Paris buğday borsasında, spekülatörlerin konumu Mayıs 2021’deki %23’ten Nisan 2022’de %72’ye çıktı (bu, 10 tüccardan 7’sinin spekülatör olduğu anlama gelir) ve bankalar ve yatırım fonları bu pazarlardaki varlıklarını dört katına çıkardılar. Bı piyasalarda varlıklarını 2018’den bu yana beş kat artırmışlardır. (burada ve burada).
Gıda spekülasyonunun tesiri kelimenin tam anlamıyla korkunçtur. Ürettiği fiyat artışlarının reel piyasalarda olanlarla hiçbir ilgisi yoktur ve günün sonunda gerçekten üreticiler ve tüketiciler bu fiyatlara tabii olurlar. Özellikle besin fiyatlarında niçin oldukları artışlar açlığa neden oluyor, milyonlarca insanı öldürüyor ve birkaç bin kişiyi daha zengin ediyor.
Birleşmiş Milletler’in son verilerine bakılırsa, dünya genelinde her yıl ortalama 11 milyon kişi açlıktan ölüyor ve son tutanağına bakılırsa (buradan) 2021’de açlık çeken insan sayısı 828 milyona yükselmeye devam etti.
Temel gıda maddelerinin fiyatlarıyla ilgili spekülasyonlar insanlığa karşı bir ekonomik kabahat olarak kabul edilmeli ve bu milyonlarca ölümden Amerika Birleşik Devletleri hükümeti ve Avrupa kurumları da görevli tutulmalıdır.
İspanyolca öğrenmek dilerseniz bekleriz.
Yorumlarınızı esirgemeyin lütfen 🙂