Merhaba, 

Kojin Karatani I ( Mini Dünya Sistemleri)

Kojin Karatani’nin Dünya Tarihinin Yapısı isminde kitabının ilk kısmı  Mini Dünya Sistemlerini ele almaktadır.

İngilizce basıma önsöz üstünde (sayfa 11), Marx ve Engels’in ilkel komünizm modellerini Morgan’ın klan camiası yorumuna oturtmalarını eleştiriyor ve önceliğin GÖÇEBE toplumları olması icap ettiğini iddia ediyor. Aslında üretim tarzları bakımında bakıldığında klan toplumu ile göçebe toplumu arasında fark yoktur. Karatani’nin mübadele tarzları perspektifinden bakıldığında ise iki topluluk içinde ciddi farklar ortaya çıkacaktır.

Marx’ın klan topluluklara yeteri kadar yer vermediğini belirterek bu bölüme başlıyor. Bu görüşünde haklı fakat Marx’ın paracı öncesi üretim biçimlerini yazdığı dönemde yeteri kaynak olmadığını ve insanbilim biliminin yeni yeni geliştiğini hatırlamak gerekli diye düşünüyorum.

Yazar, sosyal formasyonlar tarihinde klan topluluğunun oluşumuna fazlaca az ilgi gösterildiğini ve hatta hiç ilgilenilmediğini belirterek bu yapıya geçişi göçebe topluluklardan başlatmaktadır.Göçebe topluluklar, 15-50 kişiden oluşan küçük gruplaşmalar olup gıda maddelerinin ortak bir havuzda toplanıp hızlıca tüketilmesine dayanan gruplardır. Bu topluluklarda isteyen istediği zaman gruptan ayrılabilir.

Kojin Karatani bu bölümde göçbe topluluklarını kısaca anlattıktan sonra klan topluluklarını ele almaktadır. Bu bölümün temel özelliği, Marx’ın sınırı olan olarak ele almış olduğu bu toplulukların aslına bakarsak göçebe ve yerleşik hayata geçmiş klan topluluklar olarak ele katılımı gerektiği ve göçebe toplulukların arasında barındırdığı geleceğe istikamet verecek potansiyelidir. Klan toplumu yazara göre ilkel bir toplum değil hayli gelişmiş bir sistemdi.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 70

Karatani, eşitsizliklerin doğmasına karşın karşılılıklılık (hem müspet bununla beraber negatif olarak) yardımıyla klan toplumlarının devlete dönüşmediğini iddia etmektedir.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 79

Avcı-toplayıcı halklarda, toplumsal yapının esnekliği, bölünebilirliği ve akışkanlığı, her insanın tahammül edebileceği sınırların ötesinde sömürüye izin vermiyordu. Böyle bir vaziyet ortaya çıkarsa, sömürülen taraflar başka bir yerde yaşamaya devam etmekte ve öbek bölünmekteydi.  Klan grupların yerleşik hayata geçmesiyle; sabit yerleşim yerleri ve depolamayla, insanların özgür dolaşımı engellenmeye başlandı. Memnun olmayanlar artık kolayca gidemedikleri için sömürü yoğunlaşmaktaydı.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 81

Göçebeler için klan gruplarla beraber yerleşik hayata geçilmesi epey zor bir durumdu. Bunun sebebi aşağıda yazar tarafından açıklanmaktadır.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 82

Göçebe gruplar için yerleşik hayata geçilmesi bu kadar zor ise peki niçin yerleşik hayata geçildi?

Buzul çağında sıkça avcılıkla uğraşan göçebeler bu çağın bitmesiyle nehir ağızlarına yerleşmektedirler. Balıkçılıkla uğraşmaya başlıyorlar ve balıkçılık malzemelere taşınması kolay malzemeler olmadığından yerleşik hayata geçmektedirler. Burada tütsüleme yönteminin ortaya çıkması ilk eşitsizliğe neden olan faktör olarak görülmektedir. Yazara bakılırsa ise eşitsizliğin kökeni yerleşik hayata geçilmesidir.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 83

İşte bu yerleşik camiasında oluşan eşitsizliğin devlete yol açması bekleniyordu fakat klan topluluğu yapısı bunu engelledi. Klan topluluk öncesindeki göçebe toplumda, bütün ganimet ortak bir havuzda toplanıp derhal tüketiliyordu. Stoklama imkanı olmayan bu yapıda eşitsizlikte ortaya çıkmıyordu.Bu yapı klan içindeki minik hanelerde (aile) devam etti. Klan yapısı ise eşitsizliği, karşılılıklılık ile yendi.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 84

Bu ilke sayesinde klanların kendi  içinde bağımsız yapılar oluştu.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 87

Aşağıdaki metni çok sevdim. Gerçekten, insanlar paranın gücünün bizzat bu nesnenin içerisinden geldiğini düşünürler.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 93

Karşılılıklılık ilkesinde, iki taraf birbirlerine bir hediye vermektedir. Bu armağan birbirlerine meydan okumaktan ziyade beraber yaşama ve karşısındakinin eğemenliğine hürmet duyduğu anlamına gelmektedir. Armağanı karar veren ve karşılık vermeyen tahakküm dibine girmiş olur ki, bu yol şiddetten daha etkilidir.  Klan büyüdükçe karşı klana verilen hediyelerde büyümektedir.Bu ancak olumlu anlamda düşünülmemelidir. Mesela kan davası durumunda, karşı taraftan birisini öldürerek karşılık verilmektedir. Bu anlamda sulh dışında savaşta bu ilkenin bir kararı olmaktadır. Aşağıda kapitalist meta mübadelesiyle karşılıklığı içeren mübadele arasındaki ayrım söylenmiştir.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 93-2

Klan topluluklarda yerleşik hayata geçişin ” yerleşik yaşamdan devletli topluma giden yoldan ilk yan çizme girişimi” bulunduğunu ve klan toplumunun ilkel olmadığını belirtiyor.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 98

Yazarın bu notu da önemlidir. Klan topluluklari göçebe toplulukların eşitlikçi yönünü alıp hürriyet hususi durumunu almamıştır. Özgürlük özelliği isteyen bireyin istediği vakit topluluktan ayrılmasını anlatım etmektedir.

Mini Dünya Sistemleri Sayfa 100

Sonuç olarak, Karatani

• Göçebe ve Klan topluluklar ayrımına gidiyor.
• Göçebe topluluklarda eşitlik bulunduğunu belirtiyor.
• Göçebe toplulukların buzul çağının sona ermesiyle dere yataklarına yerleşip balıkçılıkla uğraşıp yerleşik yaşama geçtiğini söylüyor. Bu tarım ile başlayıp yerleşik hayata geçildiği önermesine karşın farklı bir görüşü içeriyor.
• Klan topluluklarında yerleşik hayata geçilmesi ve depolamayla eşitsizliğin doğduğunu fakat KARŞILILIKLILIK ilkesi yardımıyla bunun develete ve sömürüye yol açmadığı iddia ediliyor.

Yorumlarınızı esirgemeyin lütfen 🙂